گواهينامه HACCP چيست؟ و چرا دريافت آن براي شرکت‌های غذايی ضروری است؟

گواهینامه HACCP: در دنیای امروز که سلامت و ایمنی مواد غذایی برای مصرف‌کنندگان اهمیت حیاتی دارد، استقرار و دریافت گواهینامه HACCP یکی از مهم‌ترین الزامات شرکت‌های فعال در زنجیره تولید و توزیع مواد غذایی است. این گواهینامه نشان می‌دهد که سازمان شما نظامی علمی و ساختارمند برای شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات بهداشتی مواد غذایی دارد؛ نظامی که مورد تأیید سازمان غذا و دارو ایران و نهادهای بین‌المللی مانند FAO و WHO است.

مفهوم HACCP به زبان ساده

واژه HACCP مخفف عبارت Hazard Analysis and Critical Control Points به معنی «تجزیه و تحلیل خطر و نقاط کنترل بحرانی» است. در واقع، HACCP روشی است که به‌جای اتکا به بازرسی نهایی محصول، بر پیشگیری از آلودگی در مراحل اولیه تولید، فرآوری، بسته‌بندی و توزیع تمرکز دارد. به زبان ساده، اگر شرکتی سیستم HACCP را پیاده‌سازی کرده باشد، یعنی از ابتدا تا انتهای فرایند تولید خود را به‌گونه‌ای طراحی کرده است که خطرات بیولوژیکی (مثل باکتری‌ها و کپک‌ها)، شیمیایی (باقیمانده سموم، مواد شوینده و...) و فیزیکی (تکه‌های فلز یا شیشه) شناسایی و کنترل می‌شوند.

مزایای دریافت گواهینامه HACCP

دریافت گواهینامه HACCP نه‌تنها باعث افزایش اطمینان مشتریان و سازمان غذا و دارو از ایمنی محصول شما می‌شود، بلکه مزایای اقتصادی و رقابتی فراوانی دارد:

• افزایش اعتماد مصرف‌کننده و خریدار خارجی
• الزامی بودن برای بسیاری از صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی
• تسهیل در اخذ مجوزها و پروانه‌های بهداشتی از سازمان غذا و دارو ایران
• کاهش هزینه‌های ضایعات و برگشت محصول
• ایجاد نظم در فرآیند تولید، انبار و حمل‌ونقل
• بهبود ارتباط با نهادهای نظارتی و مشتریان کلیدی

الزامات HACCP از دید سازمان غذا و دارو ایران

در ایران، تدوین و نظارت بر اجرای سیستم HACCP بر عهده اداره کل امور فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو است. این نهاد با هدف ارتقای سطح ایمنی غذایی کشور، چک‌لیستی رسمی را با عنوان:

چک‌لیست ارزیابی سیستم تجزیه و تحلیل خطر و نقاط کنترل بحرانی (HACCP)

کد مدرک: Q-Fw7-002-2 (لینک دانلود) آخرین بازنگری: 1400 منتشر کرده است. این چک‌لیست مبنای ممیزی و ارزیابی شرکت‌ها در هنگام صدور مجوزها و گواهینامه‌های بهداشتی محسوب می‌شود. ممیزان و کارشناسان سازمان غذا و دارو با استفاده از این سند، انطباق عملکرد واحد تولیدی را با الزامات HACCP بررسی می‌کنند. چند مورد از معیارهای مهم در چک‌لیست: در این چک‌لیست، بیش از ۷۰ بند کنترلی وجود دارد که محورهای اصلی آن عبارتند از: - تشکیل تیم HACCP: تیمی متشکل از متخصصین تولید، کنترل کیفیت و بهداشت محیط باید مسئول طراحی و پایش سیستم باشند. - توصیف محصول و فرآیند: مشخصات فنی محصول، مواد اولیه، بسته‌بندی، شرایط نگهداری و تاریخ مصرف باید مستند شده باشد. - نمودار جریان فرآیند: مسیر تولید از دریافت مواد اولیه تا عرضه نهایی باید به‌صورت گرافیکی ترسیم و تأیید شود. - شناسایی خطرات بالقوه: خطرات بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی در هر مرحله شناسایی و ارزیابی شوند. - تعیین نقاط کنترل بحرانی (CCP): نقاطی که اگر کنترل نشوند، می‌توانند منجر به خطر جدی برای سلامت مصرف‌کننده شوند. - حدود بحرانی و روش‌های پایش: برای هر CCP باید حد بحرانی، روش پایش، فرکانس نمونه‌برداری و مسئول مربوط مشخص شود. - اقدامات اصلاحی: در صورت انحراف از حد بحرانی، شرکت باید اقدامات اصلاحی فوری انجام دهد و سوابق آن نگهداری شود. - سیستم مستندسازی و ردیابی: کلیه سوابق پایش، اصلاح، تصدیق و بازنگری باید در دسترس ممیزان باشد.

مراحل دریافت گواهینامه HACCP

فرآیند دریافت گواهینامه HACCP برای شرکت‌های تولیدی یا بسته‌بندی مواد غذایی معمولاً در چند گام انجام می‌شود: 1- مشاوره و طراحی سیستم: شناسایی خطرات، تعیین نقاط کنترل بحرانی و تدوین دستورالعمل‌های اجرایی. 2- آموزش کارکنان و تشکیل تیم HACCP: آموزش پرسنل در زمینه مفاهیم ایمنی غذایی و روش‌های مستندسازی. 3- پیاده‌سازی و جمع‌آوری سوابق: اجرای برنامه‌های کنترلی، نظافت، ضدعفونی، کنترل دما و مستندسازی کامل. 4- ممیزی داخلی و رفع عدم انطباق‌ها: بررسی عملکرد واقعی سیستم پیش از ممیزی رسمی. 5- ممیزی صدور گواهینامه توسط شرکت‌های معتبر: یکی از شرکت‌های مورد تأیید بین‌المللی سیستم را ارزیابی می‌کند.

صدور گواهینامه HACCP توسط شرکت‌های معتبر بین‌المللی

در حال حاضر، چندین شرکت بین‌المللی مورد تأیید سازمان‌های جهانی، گواهینامه HACCP را در ایران صادر می‌کنند. از جمله معتبرترین آن‌ها: شرکت INSPECT دارای نمایندگی رسمی در ایران، تحت نظر آقای علی جلالی (سرممیز رسمی سازمان IRCA انگلستان) فعالیت می‌کند. این شرکت علاوه بر گواهینامه HACCP، گواهینامه‌های ISO 22000 ،ISO 9001 و FSSC 22000 را نیز صادر می‌نماید. دریافت گواهینامه از چنین مراجع معتبری باعث می‌شود مدارک شرکت شما در سطح بین‌المللی قابل استناد باشد و برای صادرات، اعتبار ویژه‌ای پیدا کند.

مدت زمان و هزینه دریافت گواهینامه HACCP

مدت زمان: بسته به سطح آمادگی سیستم شما، معمولاً بین 3 تا 6 هفته زمان لازم دارد. هزینه: براساس اندازه سازمان، تعداد خطوط تولید و محدوده گواهینامه تعیین می‌شود. هزینه نهایی پس از بررسی اولیه و ارسال فرم درخواست توسط مشاور اعلام می‌گردد.

ارتباط HACCP با سایر استانداردها

سیستم HACCP پایه و اساس بسیاری از استانداردهای ایمنی غذایی است. در واقع،  ISO 22000 و FSSC 22000 بر مبنای اصول هفت‌گانه HACCP بنا شده‌اند. بنابراین شرکت‌هایی که HACCP را پیاده‌سازی می‌کنند، در مراحل بعدی می‌توانند به‌راحتی به سایر استانداردهای بین‌المللی ارتقا یابند.

چرا شرکت شما باید گواهینامه HACCP داشته باشد؟

در بازار رقابتی امروز، داشتن گواهینامه HACCP تنها یک انتخاب نیست بلکه یک الزام قانونی و تجاری است. چه در تولید مواد غذایی، چه در بسته‌بندی و انبارداری، حتی در واحدهای توزیع مواد خام، اجرای سیستم HACCP باعث افزایش اعتماد نهادهای ناظر، مشتریان و واردکنندگان می‌شود. شرکت‌هایی که این گواهینامه HACCP را دریافت می‌کنند، معمولاً در مذاکرات تجاری، مناقصات و صادرات محصولات خود، در موقعیت برتری قرار دارند.

چرا دریافت گواهینامه HACCP برای صادرات و دریافت کد IR دامپزشکی شرکت‌های مواد غذایی ضروری است؟

دریافت گواهینامه HACCP یکی از مهم‌ترین الزامات برای شرکت‌هایی است که قصد صادرات محصولات غذایی یا اخذ کد IR دامپزشکی دارند. سازمان دامپزشکی و همچنین نهادهای نظارتی کشورهای مقصد، تنها محصولاتی را می‌پذیرند که در یک سیستم کنترل ایمنی غذایی مبتنی بر اصول HACCP تولید شده باشند. این استاندارد نشان می‌دهد که تولیدکننده تمام مراحل از مواد اولیه تا بسته‌بندی و حمل‌ونقل را تحت کنترل داشته و مخاطرات میکروبی، شیمیایی و فیزیکی را شناسایی و مدیریت کرده است. از آنجا که کد IR مخصوص شرکت‌هایی است که قصد صادرات محصولات دامی و غذایی به بازارهای بین‌المللی دارند، داشتن گواهینامه HACCP معیار اصلی برای ارزیابی سطح ایمنی واحد تولیدی محسوب می‌شود. صنایع غذایی بدون گواهینامه HACCP معمولاً در فرآیند اخذ کد IR دچار رد صلاحیت یا توقف بررسی می‌شوند، زیرا نبود سیستم و گواهینامه HACCP به‌معنی نبود تضمین کافی برای سلامت و ردیابی محصول است. به‌طور خلاصه، گواهینامه HACCP پیش‌نیاز اصلی صادرات، اعتماد خریداران خارجی و تایید دامپزشکی است و نشان می‌دهد که شرکت توانایی تولید محصول ایمن، قابل‌پیگیری و مطابق قوانین بین‌المللی را دارد.

مراحل و مدارک لازم برای دریافت کد IR دامپزشکی جهت صادرات محصولات غذایی

برای اینکه یک شرکت غذایی بتواند محصولات خود را به مقاصد بین‌المللی صادر کند، باید از سازمان دامپزشکی کشور کد IR دریافت کند. این کد نشان‌دهنده تأیید رسمی بهداشتی، ایمنی و قابلیت ردیابی محصول است. مراحل و مدارک موردنیاز معمولاً شامل موارد زیر است: 1- استقرار نظام‌های ایمنی غذایی (پیش‌نیاز اصلی) اولین شرط برای دریافت کد IR، استقرار و اجرای کامل سیستم‌های ایمنی و بهداشتی است، از جمله:

• استقرار و گواهینامه HACCP (الزام اصلی و خط قرمز سازمان دامپزشکی)
• GMP (شرایط خوب تولید)
• روش‌های بهداشتی استاندارد
• کنترل آفات، بهداشت فردی، نظافت و گندزدایی

بدون داشتن یک سیستم و گواهینامه HACCP معتبر، معمولاً درخواست کد IR رد می‌شود. 2- تکمیل فرم درخواست و ارائه مدارک سازمانی شرکت باید به اداره دامپزشکی استان مراجعه کرده و مدارک پایه را ارائه دهد:

• اساسنامه شرکت و روزنامه رسمی
• پروانه بهره‌برداری یا ساخت
• لیست تجهیزات و ماشین‌آلات
• طرح تفصیلی سالن‌ها (Flow Diagram)
• نقشه گردش مواد، پرسنل و ضایعات
• مشخصات و مدارک مسئول فنی بهداشت
• ثبت برند و اطلاعات محصول

3- ارائه مستندات سیستم‌های ایمنی غذایی این مرحله شامل تحویل مستندات زیر است:

• طرح HACCP کامل (CCP ها، تحلیل خطرات، حدود بحرانی، پایش و اقدامات اصلاحی)
• مستندات GMP و روش های بهداشتی استاندارد
• برنامه بهداشت فردی کارکنان
• برنامه کنترل کیفیت مواد اولیه
• برنامه ردیابی و فراخوان محصول
• سوابق آزمایشگاهی میکروبی و شیمیایی
• برنامه کنترل آلرژن
• دستورالعمل‌های تولید، بسته‌بندی و شستشو

4- بازدید اولیه و ممیزی فنی توسط دامپزشکی بازرس یا گروه ممیزی سازمان دامپزشکی:

• محیط و زیرساخت‌ها را بررسی می‌کنند
• فرآیند تولید و رعایت اصول بهداشتی را کنترل می‌کنند
• اجرای واقعی HACCP را ارزیابی می‌کنند
• سوابق و مستندات را کنترل می‌کنند

اگر عدم انطباق وجود داشته باشد، فرصت اصلاح داده می‌شود. 5- انجام آزمون‌های تأییدی برای برخی واحدها (خصوصاً محصولات پروتئینی، کنسروی، لبنی، فرآورده‌های گوشتی) ارائه نتایج آزمایشگاه‌های مورد تأیید ضروری است:

• بار میکروبی
• سالمونلا، لیستریا
• سموم قارچی (در بعضی محصولات)
• فلزات سنگین
• آزمون‌های شیمیایی و کیفیتی

6- تأیید نهایی و صدور کد IR پس از رفع عدم انطباق‌ها و تأیید بازرس:

• کد IR برای واحد تولیدی صادر می‌شود
• مشخصات شرکت در سامانه دامپزشکی ثبت می‌گردد
• صادرات رسمی امکان‌پذیر می‌شود

این کد معمولاً سالانه یا دوره‌ای مجدداً ارزیابی می‌شود. جهت دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص گواهینامه های مورد نیاز جهت صادرات به لینک مربوطه مراجعه کنید

چگونه برای دریافت گواهینامه HACCP اقدام کنیم؟

اگر قصد دارید در کوتاه‌ترین زمان ممکن گواهینامه HACCP را دریافت کنید، کافی است با تیم مشاوران ما تماس بگیرید. فرآیند شامل بازدید اولیه، تدوین مدارک، اجرای الزامات و در نهایت ممیزی صدور گواهینامه خواهد بود. صدور گواهینامه از طریق شرکت INSPECT ترکیه (دفتر ایران) انجام می‌شود که گواهی آن در سطح بین‌المللی قابل استعلام است.

 جمع‌بندی

گواهینامه HACCP تضمین‌کننده سلامت، کیفیت و ایمنی مواد غذایی است. این سیستم با پشتوانه علمی و نظارت سازمان غذا و دارو ایران، راهکاری مطمئن برای تولیدکنندگان است تا محصولات خود را با استانداردهای جهانی منطبق کنند. استقرار این سیستم نه‌تنها از نظر قانونی اهمیت دارد، بلکه از نظر اعتبار برند، صادرات و رضایت مشتری نیز ارزش فوق‌العاده‌ای به همراه دارد.